Erfenis weigeren: kan dit zomaar kosteloos?

Een erfenis is niet altijd zonder gevaar. Zo kan je overleden familielid of vriend heel wat schulden achtergelaten. Met als risico dat je als erfgenaam deze schulden mee-erft. Maar wist je dat je een erfenis kunt weigeren? In bepaalde gevallen kan dat zelfs kosteloos.

Een erfenis mag je áltijd weigeren

Als erfgenaam ben je in geen enkel geval verplicht om een erfenis te aanvaarden. Meer nog, je hebt altijd de mogelijkheid om je erfenis te weigeren. In officiële termen heet dat een ‘verwerping van nalatenschap’. Op deze manier vermijd je dat schuldeisers van de overleden persoon aan jouw deur aankloppen om de schulden te komen vereffenen. Gebeurt dat toch, dan kan je hen wegsturen met een simpel A4’tje.

Bijna 4.000 Belgen per maand

Dat steeds meer mensen de boodschap hebben begrepen, blijkt uit de laatste cijfers van de Belgische notarissen:

• Meer dan 46.000 Belgen – gemiddeld 3.851 per maand – verwierpen tussen augustus 2020 en juli 2021 hun erfenis
• In vergelijking met een jaar voordien – 3.212 verwerpingen per maand – is dat een forse stijging
• Van maart 2018 en tot en met juli 2021 kozen net geen 140.000 Belgen voor deze oplossing.

Als erfgenaam ben je in geen enkel geval verplicht om een erfenis te aanvaarden. Meer nog, je hebt altijd de mogelijkheid om je erfenis te weigeren.

Wat moet je doen om een erfenis te verwerpen?

Kort samengevat: je dient een verklaring van verwerping te laten opmaken door de notaris. Hierin geef je aan dat je volledig afstand wenst te doen van je erfenis. Let wel: hiermee geef je aan dat je élke bezitting weigert: onroerend goed, meubilair, juwelen, zelfs fotoalbums…  Bovendien is zo’n verwerping definitief. Je kunt dus niet meer terugkomen op je beslissing.

Eens je de verklaring tot verwerping hebt aangevraagd, verdwijnen je gegevens in het Centraal Erfrechtregister, dat volledig onder het beheer van Fednot – de Federatie van het Belgisch Notariaat – valt.

Kosten aan verbonden?

In bepaalde gevallen kun je jouw erfenis volledig kosteloos verwerpen. Dat wil zeggen: zonder boete of zonder het ereloon van de notaris te hoeven betalen. Dit is mogelijk wanneer:

• de overleden persoon in kwestie meer schulden dan bezittingen had
• er minder dan 5.219,19 euro overblijft na het aftrekken van de schulden van de bezittingen. De kosten worden in dat geval gedragen door een speciaal fonds vanuit de vereniging van notarissen. 

Lees ook: Notariskosten bereken bij aankoop woning of bouwgrond: verlies het totaalplaatje niet uit het oog

De indruk geven dat je de erfenis aanvaard hebt – bijvoorbeeld door geërfd geld op te nemen of persoonlijke spullen te verkopen –  kan in je nadeel spelen.

30 jaar bedenktijd, maar…

In principe heb je 30 jaar de tijd om een erfenis officieel te verwerpen. De Belgische notarissen waarschuwen echter op de wel heel dunne grens tussen een erfenis aanvaarden en ze weigeren.

Zo zou het wel eens kunnen dat je – door je erfenis jarenlang te negeren – de indruk aan de schuldeisers geeft dat je de nalatenschap stilzwijgend hebt aanvaard. Bijgevolg zijn ze ook beter gewapend om de schulden bij jou te komen innen. Ook de kleinste geldopname of verkoop van nagelaten persoonlijke spullen kunnen mogelijk in je nadeel spelen.

Mocht je in tussentijd bovendien zelf komen te sterven zonder dat je jouw erfenis hebt verworpen, dan bestaat de kans dat jouw kinderen of familieleden de schulden overnemen.

Het advies van de notarissen is dan ook: wacht niet te lang om de nodige stappen te zeten.

Wat als je ‘ja’ zegt tegen je erfenis?

Als erfgenaam betaal je sowieso een erfbelasting (in Vlaanderen) of successierechten (Wallonië en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) op geërfde bezittingen. Ondanks de verschillende benamingen gaat het hier precies om hetzelfde: een heffing op je verworven erfenis.

Het bedrag van deze belasting hangt zowel af van de waarde van de erfenis en in hoeverre je verwant bent met de overleden persoon. Zo zal je erfbelasting hoger liggen wanneer je als neef of nicht erft dan als zoon of dochter. Hoe meer je erft, hoe zwaarder bovendien de belasting.

Daarnaast verschillen deze belastingen van gewest tot gewest. Woonde de overleden persoon gedurende zijn leven in verschillende gewesten, dan gelden de belastingtarieven van het gewest waar zijn of haar domicilie zich in de laatste vijf jaar het langst bevond.

Niet zeker van de hoogte van de schuldenberg?

Soms is het duidelijk hoeveel schulden je precies erft, soms is dit – bijvoorbeeld door de vele verschillende types van bezittingen – heel moeilijk in te schatten als ergenaam. In dat geval kan je een erfenis aanvaarden ‘onder voorrecht van boedelbeschrijving’.

Kort samengevat betekent dit dat je notaris precies in kaart brengt over hoeveel inkomsten en schulden de overleden persoon beschikte aan het eind van zijn of haar leven. Door je erfenis op deze manier te aanvaarden speel je op safe: blijven er meer inkomsten dan schulden over, dan ontvang je de erfenis – mits het betalen van je successierechten. In het slechtste scenario hou je niets meer over aan je erfenis, maar kom je niet in aanraking met de overgebleven schulden. 

Woning geërfd? Een juiste schatting loont

Naast roerend goed of financiële bedragen, kan je ook onroerend goed of vastgoed erven. In het geval van geërfde schulden speelt het dus in je voordeel om je vastgoed zo gedetailleerd mogelijk te laten schatten. Een officiële schatting door bijvoorbeeld een vastgoedmakelaar of notaris biedt bovendien ook de nodige rechtszekerheid bij een uiteindelijke verkoop.